Hoe verandert architectuur als planetaire grenzen het uitgangspunt worden van onze ontwerpen? Kan hergebruik van materialen juist benut worden om tot een nieuwe esthetiek te komen? En leidt zoiets als een CO2 budget voor de bouw tot een andere manier van het uitoefenen van ons vak? Dit zijn de vragen die PTSA zich de afgelopen jaren afvroegen en hebben geleid tot het boek Reuse to Reduce. Een boek over architecten als verzamelaars, bouwen als collagekunst en architectuur als een viering van het reeds bestaande.
In april presenteerden Popma ter Steege Architecten (PTSA) en Jap Sam Books Reuse to Reduce Architec- ture with a Carbon Budget, The Case of BioPartner 5 in het Nieuwe Instituut in Rotterdam. In lijn met het boek hield PTSA een pleidooi om de circulaire transitie te omarmen als een kans voor een meer betekenis- volle architectuur. Een hybride architectuur waarin hergebruik van materialen het startpunt vormt.
Naast de beschouwingen van de architecten reflecteert architectuurcriticus Aaron Betsky op de werkwijze van PTSA in relatie tot de bredere architectuurpraktijk. Het boek kan tevens gelezen worden als een plei- dooi voor het toepassen van een CO2 budget voor gebouwen, om die passend te krijgen bij de afspraken van het Parijse Klimaatakkoord. Mantijn van Leeuwen, directeur van het Nederlands Instituut voor Bouwe- cologie (Nibe), levert hiervoor uitleg en inzicht over deze wijze van werken.
Reuse to Reduce is vanaf nu via elke boekhandel te verkrijgen en op voorraad bij bijvoorbeeld Nai Book- sellers in Rotterdam en Architectura & Natura in Amsterdam.
Jan Willem ter Steege: In ons boek schetsen we een beeld van duurzaamheid en de circulaire transitie als maatschappelijke en culturele opgave. We ontrafelen die opgave en pleiten voor een werkwijze waarbij naast ontwerpprincipes, zoals het ontwerpen met een CO2 budget, hybride constructies en collage esthe- tiek, ook sterk wordt ingezet op de waarde van het verhaal van de plek en geschiedenis van materialen. Als architect zijn we de vormgever en verteller van die verhalen en geven daarmee betekenis aan onze gebou- wen. Hergebruik van materialen biedt een extra kans om de verhalen te vertellen die passen bij deze tijd.
Richting geven aan de circulaire opgave
In Reuse tot Reduce geeft PTSA concrete voorbeelden van ontwerpmaatregelen voor het verkleinen van
de milieuimpact van gebouwen door hergebruik van materialen. Zij doen dit aan de hand van het door hen ontworpen gebouw BioPartner 5, het eerste Paris Proof gebouw van Nederland. Parallel hieraan worden referenties uit de architectuurgeschiedenis gepresenteerd, die elk op hun eigen wijze richting geven aan de circulaire opgave.
Josse Popma: Na de oplevering van BioPartner 5 hebben we heel veel rondleidingen en presentaties gege- ven en telkens was de vraag: maar hoe dan? Veel mensen hikken enorm op tegen het idee met gebruikte materialen te werken. Zo ontstond het idee voor dit boek. Om lessen te trekken uit ons eigen project maar ook als architect een antwoord te geven op die vraag. Om tot een meer algemeen antwoord te komen over de betekenis van circulair ontwerpen voor ons vak. Daarvoor kijken we ook terug naar de architectuurge- schiedenis en projecteren die voorbeelden op de huidige tijd.
Architect als collagist
Het onderwerp dat PTSA onderzoekt sluit nauw aan bij het werk van architectuurcriticus Aaron Betsky die dan ook zijn medewerking verleende om te reflecteren op de veranderende rol die architecten in zouden moeten nemen in het kader van de maatschappelijke opgave waarvoor we gesteld staan. In een korte ge- schiedenis beschrijft hij de verschuiving van het construeren van gebouwen naar de assemblage daarvan (met gebruikt materialen), de relatie hiervan met de kunstwereld en het effect hiervan op het werk van de architect.
Aaron Betsky: Ik denk dat het belangrijk is dat we de wereld die wij van onze voorouders hebben geërfd, die wij als mensen hebben gebouwd, dat we die gaan openbreken en op een nieuwe manier gaan gebrui- ken. Daarbij is het belangrijk dat we afkomen van het idee van de architect als de held, de genie die zo maar ex nihilo iets verzint. En dat we toegaan naar het idee van de architect als een verzamelaar, als een ontdekker als een componist of een collagist, ik zou er zelfs bij zeggen als een soort dief, die gebruik wat al bestaat. Die als een kraker die openbreekt en zichzelf een thuis maakt in bestaande gebouwstructuren.
CO2 budget voor gebouwen
Een derde verhaallijn in het boek is die over het ontwerpen met een CO2 budget voor gebouwen, om die passend te krijgen bij de afspraken van het Parijse Klimaatakkoord. Dit idee werd ontwikkeld door Mantijn van Leeuwen, directeur van het Nederlands Instituut voor Bouwecologie (Nibe) en in het boek levert hij uitleg en inzicht over deze wijze van werken aan de hand van dit gebouwde voorbeeld BioPartner 5.
Mantijn van Leeuwen: Het leek wel zo te moeten zijn dat ik in mijn zoektocht met het ontwikkelen van deze methode tegen dit gebouw van PTSA aan liep. Dat was voor ons een fantastisch moment omdat het aantoonde dat het kan, bouwen binnen Paris Proof CO2 budget. En daarmee durfden wij met ons verhaal naar buiten. […] We dragen dit nu al een tijd uit, en 23 december 2022 ontvingen we een brief van minister Hugo de Jonge waarin hij aangaf dat hij deze manier van denken voor de bouw in gaat voeren. Daar zijn we echt hardstikke blij mee!
Over PTSA
Popma ter Steege Architecten (PTSA) is in 2011 opgericht door Josse Popma en Jan Willem ter Steege. PTSA ziet het als de opgave van hun generatie architecten om vorm te geven aan een duurzaam bewoon- bare wereld. Een wereld waarin gebouwen een comfortabel, gezond en waardevol thuis bieden en tegelijk bijdragen aan het behoud van een leefbare planeet. Niet alleen dient vormgeving antwoord te bieden op de nieuw gerezen maatschappelijke vragen, maar tegelijk voor een bijbehorende esthetiek te zorgen.
PTSA werkt momenteel aan diverse projecten waarin hergebruik centraal staat, zoals het Kantoor vol Aval voor het Rijksvastgoedbedrijf, een sportzaal voor de gemeente Leiden, een kantoor-interieur voor een bouwbedrijf en de uitbreiding en inpassing van een medisch bedrijf op het Leiden Bio Science Park.
In 2019 won PTSA de Rijnlandse Architectuurprijs met het Nucleus Building. Dit laboratorium voor DNA- onderzoek, was het eerste gebouw op het Leiden Bio Science Park met het BREEAM-excellent label.
In 2020 was PTSA mede-initiatiefnemer en oprichter van het Circulair Warenhuis.
Ook in 2021 is het laboratoriumgebouw Biopartner 5 opgeleverd. Een pionier in het grootschalig toepassen van hergebruikte materialen en is het het eerste “Paris Proof embodied” gebouw van Nederland. Het ge- bouw won de Nationale Staalprijs 2022, Rijnlandse Architectuurprijs 2021 en werd runner up van Cobouw Duurzaamheid Award 2021, Dutch Design Award 2021 (Best Commissioning) en Circular Award 2021.
In 2022 richtten de architecten samen met burobordo Regained op, een platform voor circulair ontwerp. Het werd gelanceerd op de Salone del Mobile in Milaan met een productpresentatie voor Claudy Jongs- tra’s Weved. Momenteel wordt met Regained aan projecten gewerkt met o.a. Simone Post, Sparo, Atelier Reserve, het Rijksmuseum, de Dutch Design Foundation en de Universiteit van Amsterdam.