Wonderwoods gaat over een groene oase midden in Utrecht. Een gebouwenensemble van twee torens waarbij de ca. 105 meter hoge toren van architect Stefano Boeri straks volledig bedekt is met bomen en beplanting. Bij de ca. 70 meter hoge toren ontworpen door Roberto Meyer van MVSA Architects is er een samenspel van beplanting binnen en buiten. Want op beide torens worden boom- en plantenbakken geïnstalleerd voor honderden bomen en (tien)duizenden planten.
Wonderwoods gaat tevens over uitdagende oplossingen in prefab beton, over assembleren op uiteenlopende locaties en over samenwerking tussen partijen over de maakbaarheid van de twee torens met uitdagende architectuur en constructies. Elton Tromp, hoofduitvoerder van Boele & van Eesteren voor de MVSA-toren: “Durven, denken, kunnen en doen. De maakbaarheid is aan de voorkant grondig uitgedokterd in overleg met de opdrachtgever en heeft tot slimme en efficiënte bouwprocessen geleid. Zo realiseren wij binnen de planning twee ontzettend gave groene torens.”
Het nieuwbouwproject Wonderwoods is onderdeel van het Beurskwartier waar op tien hectare circa 3.200 woningen verrijzen, waaronder 419 huur- en koopwoningen in Wonderwoods. Daarnaast wordt in de torens met een vloeroppervlakte van 81.000 m2 plaats geboden aan kantoren, retail, horeca, educatie, cultuur en een semipublieke daktuin. Opdrachtgever is Wonderwoods Development, een consortium van G&S en Volker Wessels BVGO. Constructeur is Van Rossum Raadgevende Ingenieurs. De uitvoering ligt in handen van Bouwcombinatie Wonderwoods, een samenwerking van Boele & van Eesteren en Kondor Wessels Amsterdam. Al bij de eerste plannen raakte men niet uitgepraat en uitgekeken over de integratie van functies, woonbeleving, techniek en groen. Met als blikvanger ca. 4.000 strekkende meter plantenbakken en 161 grote boombakken, waarbij het groen automatisch wordt bevochtigd met regenwater dat wordt opgevangen op de groendaken op de torens en in een bufferbak in de parkeerkelder wordt vastgehouden en via een irrigatiesysteem naar de bakken wordt opgepompt.
Vroegtijdig overleg
Elton Tromp: “Toen de eerste grote boombakken omhoog werden gehesen voor de Boeri-toren, was dat een markant moment. Daaraan is echter een heel traject voorafgegaan waarbij werkvoorbereiders van de bouwcombinatie met een reeks partijen hebben besproken hoe je deze boombakken kunt fabriceren, hoe je ze waterdicht krijgt, hoe je de hemelwaterafvoer en bewatering integreert, hoe je ze ongeschonden kunt transporteren en hoe je ze slim en eenvoudig aan de gevel kunt monteren. De ene bak compleet met grond, de andere leeg omdat je met gewichten van 10 tot 15 ton rekening moet houden met de kraancapaciteit. De uitvoering begon bij dat vroegtijdige overleg met alle partijen. In het bijzonder met Westo dat al het prefab beton levert.”
Secure en veilige assemblage
Henri Kleijer, directeur van Westo Prefab Betonsystemen, haakt in: “Wij vervaardigen alle prefab betonelementen voor de dit project. Dat zijn het gangbare grijze constructieve beton en de prefab balkonelementen; daarnaast een scala aan karakteristieke betonelementen, waaronder sierbetonnen plantenbakken, boombakken, dakranden en sandwichelementen. De eerste twee bouwlagen van de MVSA Toren worden samengesteld met losse staanders en liggers. Vanaf de 3e bouwlaag wordt de gevel uitgevoerd met de sandwichpanelen die op onze locatie in Coevorden compleet worden geassembleerd met de kozijnen en beglazing. Na productie van de betonelementen worden de elementen klaargezet voor verdere af-montage. De aluminiumleverancier plaatst kozijnen en glas, tevens worden de lucht- en waterdichtingen aangebracht. Voor de Boeri toren monteren we in Coevorden ook een groot deel van de betonnen boom- en plantenbakken aan de gevelelementen. De grote boombakken bestaan uit een onderstel en bovenstuk en gaan als een zelfstandig element, in de meeste gevallen inclusief grond, naar de bouwplaats in Utrecht. Zelfs de leidingen voor de bewatering worden in de fabriek meegenomen. De hemelwaterafvoeren in de sandwich zijn vernuftig ontworpen zodat de pijpdelen bij de montage van de gevelelementen als trechters in elkaar vallen. Voor de assemblage zijn speciale sledes ontwikkeld, want met het monteren van de plantenbakken aan de elementen willen deze door het zwaartepunt voorover kantelen. We hebben een veilig en doelmatig assemblage- en transportproces ontwikkeld. Na vervoer naar de bouwplaats moeten alle elementen als Lego steentjes op hun plek worden gehesen. Juist door zaken als een ingenieus ophangsysteem aan de vloerconstructie gaat het monteren van bijvoorbeeld de boombakken inderdaad heel eenvoudig.”
Prefab stapelen
Met de just-in-time leveringen van de sandwichpanelen voor zowel de MVSA als de Boeri toren wordt een goede doorstroming op de beperkte bouwplaats gewaarborgd. Dat draagt bij aan de bouwsnelheid. Elton Tromp: “Het is mooi om te zien dat we in feite twee assemblageplekken hebben, eentje in Coevorden en eentje in Utrecht. Die voormontage in Coevorden maakt dat wij in Utrecht veel minder transport- en hijsbewegingen hebben. Nu is bij de MVSA-toren sprake van een zeer complexe onderbouw met twee uitkragende eilanden, grote vrije overspanningen en hoogtes en een splitlevel opzet, omdat in de onderste bouwlagen een flexibel ruimtegebruik gewenst is. Dat betekende een veelheid aan bouwtechnieken voor deze onderbouw, met prefab en in situ kolommen, kanaalplaten en breedplaatvloeren, prefab en in situ wanden, stalen en betonnen liggers, kolomvoeten. Alle betonmethoden komen in de parkeerkelder en eerste twee verdiepingen samen. Daarboven is het ‘prefab stapelen’. De uitvoering van beide torens begon gelijktijdig. Door de bijzondere onderbouw van de MVSA-toren liepen wij al snel een paar bouwlagen achter, inmiddels hebben wij die achterstand in bouwhoogte omgezet in een voorsprong. Ook de bouw van de Boeri-toren, die grotendeels in wanden-breedplaatvloeren wordt opgetrokken, vordert gestaag. Per verdieping in die toren worden zes boombakken geplaatst, iedere ronde op een andere positie. Als drie bouwlagen op hoogte zijn, volgt de montage van de boombakken. De boomhoogte beslaat namelijk drie verdiepingen, één voor de boombak, één voor de stam en één voor de takken met bladeren.”
Mock-ups geven gevoel
Onderdeel van het overleg over de maakbaarheid was het vervaardigen van mock-ups van de gevelelementen. Henri Kleijer legt uit: “Je wilt beantwoorden aan de architectuurwensen. Hoe kun je die vertalen naar een efficiënt, kostenbeheerst maakproces? We hebben als fabrikant drie mock-ups geproduceerd, die op de bouwhub van Kondor Wessels in Utrecht neergezet en aan de hand daarvan gekeken wat wel of niet het gewenste resultaat oplevert. Met de mock-ups krijg je meteen gevoel bij het gevelbeeld en de bedachte detaillering. Het bleek onder andere dat de nabehandeling ‘polijsten’ van het beton lastig werd in inwendige hoekdetails. Bij de losse plantenbakken kun je dat machinaal doen, maar in hoeken van gevelelementen wordt het handwerk. We hebben de detaillering aangepast om de kwaliteit van het polijsten te verhogen. Tevens kwamen we tot één bochtstraal voor de ronde gevelelementen bij het MVSA-gebouw; dat scheelde aanzienlijk in (kosten van) mallen. Ook was de kleur van het beton eerst vrij gelig. Wij hebben een voorstel gedaan voor één betonmengsel voor de gevels van beide torens. Bij de MVSA-toren is het beton gestraald, in combinatie met ingestorte keramische tegels. Bij de Boeri-toren is het beton van de gevelelementen en plantenbakken gepolijst tot een terrazzo-uitstraling met het zichtbare natuursteen Rosso Verona uit Italië in de deklaag.”
Risico’s onder controle
Elton Tromp besluit: “Wonderwoods gaat naast het groenverhaal over assemblageprocessen. Over montage van elementen, integreren van zaken, afdichten, afvullen, slim monteren. Met dank aan partijen die samenwerken, tijdig met elkaar communiceren en de risico’s beheersen. We werken met een digitaal controlesysteem. Zo is bijvoorbeeld telkens bekend welk betonelement gereed is voor transport en montage. We hebben inzicht in alle processen. Ons doel is om de torens op tijd op te leveren; dankzij de gezamenlijke engineering en de prefab montage zitten we mooi op schema. Volgend jaar kunnen de bewoners en gebruikers hun intrede nemen in deze unieke, duurzame gebouwen.”